Noord-hollands Archief

Duurzaam webadres

Mijn Studiezaal

Stel een vraag of plaats een opmerking op de tijdlijn

Reageren

Inleiding

1. Plaatsbeschrijving

Tot voor kort gold een oorkonde uit 1063 als de oudst bekende bron waarin de naam Heemskerk voorkomt. Het betreft een akte waarin de bisschop van Utrecht en de abt van Echternach een overeenkomst bezegelen. In 1988 werd echter bekend dat de naam 'Heemskerk' al bestond in 1049. In het Echternachs Sacramentarium, een boek over de sacramenten, komt een aantal lijstjes met plaatsnamen voor. Heemskerk wordt twee maal genoemd, de ene keer geschreven als 'Heimezenkyrke', de andere keer als 'Heimethenkiricha'. Bovenaan de lijstjes staat in het Latijn vermeld 'kerken die Dirk heeft'. Hier wordt gedoeld op Dirk III, graaf van Holland van 993 tot 1039, of Dirk IV, graaf van Holland van 1039 tot 1049. Aanvankelijk behorend tot de abdij van Echternach had de graaf van Holland zich in de loop der tijd meester weten te maken van de bezittingen van de abdij van Echternach. *

Op grond van archeologisch onderzoek is vast komen te staan dat al lang voor de 11e eeuw van bewoning sprake moet zijn geweest. De geestgronden in Kennemerland werden al vanaf de Romeinse tijd bewoond. Van nederzettingen was nog niet echt sprake. Het ging om een aantal boerderijen, verspreid over ondermeer de strandwallen en de oude duinen. Van het aan de smalle noordzijde van de strandwallen gelegen Heemskerk wordt pas gesproken sinds de stichting van de kerk. *

De oorspronkelijke betekenis van de naam Heemskerk is niet met zekerheid vast te stellen. Geopperd is dat de plaatsnaam een combinatie zou zijn van de oude Friese persoonsnaam 'Hemezo en 'kerka', het oud Nederlandse woord voor 'kerk'. De kerk van Hemezo dus. Wie deze Hemezo was is niet bekend. * .

In het middeleeuwse Heemskerk, ten tijde van Willem III, werden op de zg 'Schepelenberg', de graven van Holland gehuldigd als heren van Kennemerland. Later kwamen ook andere zaken dan inhuldiging aan de orde, namelijk opvolgingskwesties, vragen om bede en oorlogsvoering. Behalve de Kennemers kwamen ook de Westfriezen op de Schepelenberg. Er zijn diverse inhuldigingen gedocumenteerd. Willem VI op 16 januari 1405, Jan IV van Brabant op 3 april 1418, Jan van Beieren in 1420, Jan IV van Brabant wederom op 12 februari 1425 en Filips van Bourgondie op 2 oktober 1425 en wederom in 1433. De laatste landsheer die zich liet inhuldigen was Maximiliaan van Oostenrijk op 1 april 1478. Daarna was er van structureel persoonlijk contact tussen landheer en plattelandsbevolking geen sprake meer. *

In de banne Heemskerk werden vijf buurtschappen onderscheiden, namelijk: Kerkbuurt, Duinbuurt, Noorddorp, Oosterzij en Hofdorp ofwel Hoogdorp. Vanaf 1420 leverde elk van deze buurtschappen een schepen voor het ambachtsbestuur, dat naast de schout dus uit vijf schepenen bestond. Noorddorp, dat bezuiden de grens met Castricum ligt, komt al voor in de 12e eeuw. Een akte uit het jaar 1248 maakt melding van 'Hofland' onder Heemskerk * . In de bevolkingsregisters van 1851 wordt ook over een Molenbuurt gesproken.

Evenals elders kreeg de bevolking te maken met de binnenlandse twisten. N.a.v. de landing van Witte van Haemstede bij Zandvoort in 1304, i.v.m. de inval van de Vlamingen, zoals beschreven door Melis Stoke in zijn Rijmkroniek, zou ook Heemskerk zich in de strijd hebben gemengd. Dit zou de dood van 3 Heemskerkers tot gevolg hebben gehad, waarbij de schade voor het ambacht 150 pond bedroeg. * In 1426 kregen de Heemskerkers zware straffen opgelegd voor hun steun aan de opstand van de Kennemers tegen Hertog Philips. Het ambacht moest 2500 kronen betalen. Ook moest Heemskerk flink boeten vanwege betrokkenheid bij de opstand van de Kennemers in 1492. In Heemskerk werd toen door het Kaas- en Broodvolk felle strijd geleverd met de troepen van hertog Albrecht van Saksen. Naast honderden doden, waren platgebrande kastelen, een vernielde kerk en vertrapte akkers het resultaat. Het volgende grote strijdtoneel, de beeldenstorm van 1566, bracht Heemskerk geen al te grote schade toe. De strijd tegen Spanje ging echter niet ongemerkt aan Heemskerk voorbij. Op kasteel de Assumburg werden Spanjaarden gelegerd, die aan het plunderen sloegen. Een totale verwoesting was het gevolg. Gedurende een vijftal jaren werden de akkers nauwelijks bebouwd en stonden ze bij gebrek aan onderhoud van de waterkeringen gedeeltelijk onder water. *

Vermoedelijk vond deze vernieling plaats in de periode 1572-1576. * De economische gevolgen waren van een zodanige omvang dat het ambachtsbestuur nog in 1587 genoodzaakt was, om vanwege de door landeigenaars geleden schade een verzoekschrift tot de Staten van Holland te richten voor een vermindering van de aanslag in de verponding. * Aan het einde van de 18e eeuw leden de Heemskerkse boeren onder het door Engeland ingestelde handelsboycot. De grootste schade leden zij tijdens de slag om Castricum in 1799: de veldslag van Nederlandse en Franse troepen met de in Den Helder gelande Engelse en Duitse troepen. Bijna elk Heemskerks gezin werd toen het slachtoffer van plundering. *

1.1. Middelen van bestaan en bevolkingsopbouw

1.2. Waterhuishouding

1032 Ambachts- en Gemeentebestuur van Heemskerk (Gemeente Heemskerk)

Inleiding

1. Plaatsbeschrijving

Delen

Duurzaam webadres

Mijn Studiezaal

Stel een vraag of plaats een opmerking op de tijdlijn

Reageren

1.2.

Waterhuishouding

laatste wijziging 18-10-2016

Door de eeuwen heen is de waterhuishouding een belangrijk punt van aandacht geweest. Land dat laag lag en dat telkens weer werd overstroomd, of in vroeger tijd onder water had gestaan, was wel voor weiland geschikt maar niet voor akkerbouw. In Heemskerk is dat duidelijk te zien. In de hoger gelegen Waterakkers werd het land gebruikt voor land- en tuinbouw, het lager gelegen Breedweer voor weiland. *

Aanvankelijk was het plaatselijk bestuur over de polders opgedragen aan de respectieve ambachtsbesturen, waarbij schout en schepenen optraden als dijkgraaf en heemraden. In het algemeen ontstonden er in de 19e eeuw afzonderlijke polder- en dijkbesturen. In Heemskerk was dit al eerder het geval, voortvloeiend uit de samenwerking met Uitgeest betreffende de Uitgeester- en Heemskerkerbroek. Vanaf de late 16e eeuw kenden Heemskerk en Uitgeest een gezamenlijk waterschapsbestuur over de Uitgeester- en Heemskerkerbroek. Ook waren er al voor de 19e eeuw een aantal grotere bestuurlijke verbanden, ondermeer betreffende de St. Aagtendijk en de Hondsbossche.

1.2.1. De Uitgeester- en Heemskerkerbroek

1.2.2. De St. Aagtendijk

1.2.3. De Hondsbossche

2. Kerkelijke zaken

3. Bestuursgeschiedenis

4. Het archief en de verantwoording van de inventarisatie

5. Aanwijzingen voor de gebruiker

6. Lijst van ambachtsheren

7. Literatuuropgave

laatste wijziging 23-03-2024

1.371 beschreven archiefstukken

173 gedigitaliseerd

totaal 27.529 bestanden

Delen

Duurzaam webadres

Mijn Studiezaal

Stel een vraag of plaats een opmerking op de tijdlijn

Reageren

1. Archief van het ambachtsbestuur (1518) 1539-1813 (1830)

Inventaris

2. Archief van het gemeentebestuur van Heemskerk, 1814-1928 (1974)

3. Archief van de ambtenaar van de burgerlijke stand, (1810) 1811-1947

4. Archivalia van de door het gemeentebestuur ingestelde Commissie Schoolopzieners

5. Gedeponeerd archief van de burgemeester-strandvonder

6. Administratie van schout-secretarissen niet uit hoofde van hun functie

7. Stukken waarvan het verband met de archieven niet is gebleken

8. Documentatie

9. Supplement

10. Concordantie met de inventaris van J.W. Kool, het oud-rechterlijk archief, de DTB en het Gaardersarchief

11. Index op plaatsaanduidingen, namen van personen, bedrijven en instellingen

laatste wijziging 23-03-2024

1.371 beschreven archiefstukken

173 gedigitaliseerd

totaal 27.529 bestanden

Delen

Duurzaam webadres

Mijn Studiezaal

Stel een vraag of plaats een opmerking op de tijdlijn

Reageren