In de 17e eeuw kwam er tussen Haarlem en Amsterdam een trekschuitverbinding tot stand. Sindsdien werd Houtrijk en Polanen ook Halfweg of Halfwege(n) Amsterdam en Haarlem genoemd. (zie verder blz. 25, noot 147 en 148).

Cock, 147.

Wagenaar, X 245.

Ruigoord ligt sinds de drooglegging van dit gedeelte van het IJ in de Houtrakpolder, ten westen van Zijkanaal F. Het is het laatste eilandje in het vroegere IJ, dat nog in het landschap herkend kan worden. (De voormalige eilanden ten oosten van Ruigoord liggen inmiddels onder het Amsterdamse haven- en industriegebied). Sinds de drooglegging in de vorige eeuw is Ruigoord snel ingeklonken, doordat de veenlaag onder Ruigoord wordt samengeperst onder de bovenliggende kleilaag. De vele overstromingen in vroeger eeuwen op het eiland zijn er de oorzaak van geweest, dat de boeren, die hier land bewerkten, het eiland nauwelijks wisten te onderhouden. Zij zagen zich hierdoor gedwongen hun grond aan het hoogheemraadschap Rijnland af te staan, die de verdere zorg voor de waterhuishouding wilde dragen. Sedert 1725 was het hoogheemraadschap in het bezit van al het land op Ruigoord, wat tot 1876 zo zou blijven. (B.C. Sliggers, "Ruigoord van ontstaan tot ondergang", in: Holland VI 1971).

Rapport Provinciale Commissie, II 235.

Sedert 1508 was dit deel van de Spaarndammerdijk ten laste van Rijnland gekomen (Gottschalk, II 340). De dijkdoorbraak van november 1675 zorgde niet alleen voor het ontstaan van de "Grote Braak" bij Halfweg, maar veroorzaakte ook het ontstaan van grote samenhangende veenplassen (zoals de Westeinder Plassen) in tal van veenstreken in Zuid-Holland (Gottschalk, III 262).

Eind 18e eeuw stond 21% van de bevolking van Houtrijk en Polanen in direct dienstverband van het hoogheemraadschap; ter vergelijking: 19% van de bevolking vond werk in de landbouw.

In het Gemeenlandshuis van Rijnland is thans de suikerfabriek van C.S.M. gevestigd. Dit Gemeenlandshuis, ook "Swaenenburch" genaamd was voorheen een van de officiële vergaderplaatsen van het hoogheemraadschap Rijnland. Ook andere instanties maakten gebruik van het Gemeenlandshuis: de Gecommitteerden van de Trekvaart van Haarlem en Amsterdam vergaderden er (Tegenwoordige Staat, VIII 268); bij de aanvang van de Bataafse Republiek werden hier de bijeenkomsten gehouden ter verkiezing van een Representant en plaatsvervangers voor de Nationale Vergadering in Den Haag
(Halfweg was in 1795 aangewezen als hoofdplaats van het "Kiesdistrict IJ en Meer", onder welk kiesdistrict ook 13 grondvergaderingen van Haarlem en Amsterdam ressorteerden. Ter relativering: ook al mocht Halfweg voor een keer als hoofdplaats fungeren, de representanten, die gekozen werden, waren allen Amsterdammers). (Inv.nrs. 4, 475 en 476).

Op 26 mei sloten Amsterdam en Haarlem, na een lange onderhandeling- en voorbereidingsperiode, een overeenkomst om binnendijks "een bequame vaert met trekpadt te maecken", nadat ze op 4 april hieraan voorafgaand octrooi van de Staten van Holland en West-Friesland hadden gekregen. (A.A. Beekman, De trekvaart van Amsterdam naar Haarlem, z.j., z.pl.). Dit octrooi van de Staten was noodzakelijk om de landen, die aan de Trekvaart zouden komen te liggen, te kunnen onteigenen. De waarde van de onteigende gronden werd door de gecommitteerden van Rijnland getaxeerd, terwijl de eigenaars genoegen moesten nemen met wat hen werd toebedacht. (J. Brants, "Over de Haarlemse trekvaart", in Noord-Holland, 13e jrg., 1968; voorl. inv.nr. 124).

Men geeft hiervoor twee redenen aan:
I. Haarlem wilde de tolinkomsten van Spaarndam niet missen. Wanneer de vaart doorgetrokken zou zijn was er een verbinding tussen Amsterdam en het Haarlemmermeer, waardoor schippers komend uit het zuiden van Holland niet meer door de tol in Spaarndam naar Amsterdam of elders hadden moeten varen (Beekman, De trekvaart).
II. Men was beducht voor een doorbraak, waardoor beide meren één enorme binnenzee zouden kunnen worden, die Amsterdam en Haarlem zou scheiden ("lezing over Halfweg e.o." in Meerhistorie, nr. 12 1976, 7).

Polanen bijvoorbeeld wordt reeds in 1407 door Margarethe van Kleef uitdrukkelijk vermeld als deel van de ambachtsheerlijkheid Sloten c.a. (Wagenaar, III 72). In 1514 worden de Vrije Ambachten - De Vrije Geer, Raasdorp, Houtrijk en Polanen - behorend tot het schoutambacht Sloten genoemd (Informacie, 51). De baljuw van Kennemerland vermeldt in zijn rekeningen (bijv. de rekeningen 1532-1536 en 1537-1545) Amsterdam uitdrukkelijk als ambachtsheer van dit gebied (GAA, A.Burg. Amb. heerlijkh. IV, K 1-14).

Eind 14e eeuw was Koen van Oosterwijk, na de dood van zijn vrouw, ambachtsheer geworden. Begin 1403 verkocht hij de ambachten aan Margarethe van Kleef. Na haar dood kwamen ze aan haar zuster Catharina van Kleef, die ze in 1434 verkocht aan Hendrik van Borselen, heer van Veere, Zandenburg en Vlissingen. De kleindochter van Hendrik, Margarethe van Borselen, was getrouwd met Walraven van Brederode en bracht in haar huwelijk de ambachtsheerlijkheid Sloten c.a. in. Bij haar dood in 1507 erfde haar zoon, Reinoud van Brederode, dit gebied en werd ambachtsheer. In 1529 heeft Reinoud van Brederode deze ambachtsheerlijkheid aan Amsterdam verkocht (Wagenaar, III 67-68; Scheltema, I 36-37, 59-60, 163-165).

Amsterdam wilde graag invloed op het omringde platteland uitoefenen. De stad wilde politieke macht; het ging in de eerste instantie niet direct om winst, maar om een aantal immateriële voordelen, zoals het toezicht op de handel en de nijverheid en het recht om privileges en ambten te verlenen. Uiteindelijk zouden ook de burgers van deze macht gaan profiteren, doordat men door de "Order op de Buitennering" van 1531 allerhande activiteiten zoals bijvoorbeeld het spinnen en het weven op het platteland verboden werd, zodat de concurrentie verdween en de winsten aan de stad ten goede kwamen. Vries, 48; E.C.B. Brünner, De Order op de Buitennering van 1532, Utrecht 1923. In 1514 werd in de "Vrije ambachten" onder Sloten vermeld, dat in dit ambacht de vrouwen thuis weefden (Informacie, 52).

Het geschil over dit gebied tussen de stad Amsterdam en de ambachtsheer heeft bijna 30 jaar geduurd. De officiële stukken vermelden alleen een normale aankoop, de onderhandelingsstukken ontbreken echter. Er zijn ook bronnen, die op een andere wijze van transport van dit gebied duiden, onder meer het handschrift van Kornelis Lambertszn. Opsij, waarin opgetekend staat, hoe Amsterdam door dobbelspel in het bezit van deze ambachtsheerlijkheid is gekomen. Het staat op de volgende wijze hierin aangetekend: "So is 't gebeurt, dat deselve here (Reinoud van Brederode) in 't Hoff van Holland bij de Marckt (in Amsterdam) gelogeert sijnde ende mijne Heeren van den Gerechte (van Amsterdam), wetenede dat hij seer genegen was tot dronckenschap ende spelen, ....ende hem wel droncken gemaeckt hebbende, met hem speelden, winnende alles geldt dat hij bij zich hadde, tot sijn gouden keten toe", na de gouden keten, schijnt zelfs de heerlijkheid Sloten c.a. van eigenaar verwisseld te zijn en heeft Reinoud van Brederode het koopcontract ondertekend. (E. Smith, "koop of spel", in Jaarboek Amstelodanum XXXVI 1934, 70-77). Tot op heden is de vraag blijven liggen, of in bovengenoemde kwestie de officiële bronnen de feitelijke waarheid vermeld hebben.

Zie blz. 13.