De collectie Losse aanwinsten bestaat uit stukken van diverse aard en herkomst, voortgekomen uit aankopen en schenkingen van particulieren, zoals handschriften, dossiers inzake bepaalde onderwerpen, boeken voorzien van annotaties en overblijfselen van archieven van zeer geringe omvang van particuliere aard. Stukken uit overheidsarchieven en andere elders berustende archieven komen hierin niet voor.

De grondslag tot de huidige collectie Losse aanwinsten is gelegd door de in 1850 tot archivaris der provincie Noord-Holland benoemde Dr. P. Scheltema. Deze heeft in zijn uit 1873 daterende inventaris van het Provinciaal archief in Noord-Holland in de eerste drie afdelingen van het tweede gedeelte de losse aanwinsten, door hem 'verzameld ofwel bij aankoop en schenking verkregen', uitvoerig beschreven. De later door hem nog verzamelde en aangekochte losse aanwinsten heeft hij aan deze collectie toegevoegd. Nadat het provinciaal archief in 1886 tot rijksarchief was geworden, zijn deze aan de provincie toebehorende bescheiden in bewaring gegeven aan het rijksarchief en vermeerderd met schenkingen aan rijk of provincie, en aankopen voor rekening van rijk of provincie. De collectie Losse aanwinsten was in 1920 naar het heette 'keurig geordend naar delen, losse stukken en charters'(VROA 1920 II, p. III) .

Bij overeenkomst tussen de provincie Noord-Holland en de Staat van 7 maart 1923 heeft de provincie onder meer de toen nog aan haar toebehorende, belangrijke collectie archiefstukken en handschriften aan het Rijk in eigendom overgedragen (VROA XLVI, tweede deel, 1923, p. 87-89, 93-107) .

In 1930 heeft de toenmalige rijksarchivaris in Noord-Holland, jhr. B.M. de Jonge van Ellemeet, een systematische bewerking van de verzameling aanwinsten voltooid (VROA 1930/1, 2 e serie III, p. 151 e.v.). Er vond toen 'oordeelkundige uitscheiding van stukken, die beter naar elders konden verhuizen', plaats. Het resultaat van deze uitschifting zou zijn geweest, 'dat de verzameling weinig belangrijk was te achten en een zeer onsamenhangend complex vormde'. Deze - getypte - inventaris was ingedeeld volgens schema: Holland in het algemeen, Noord-Holland plaatsgewijs, Noord-Hollandse personalia en Noord-Hollandse rechtspraktijk. In de loop der tijd zijn er talloze aanwinsten aan deze collectie toegevoegd en in de inventaris bijgeschreven, waardoor deze steeds onoverzichtelijker was geworden.

Stukken van diverse aard inzake transporten, waterstaatsaangelegenheden, wetgeving e.d. waren door elkaar per plaats geordend. Vanwege de onoverzichtelijkheid is dan ook besloten een herziene versie van de inventaris te vervaardigen. Bij het inventariseren bleken er talloze uit overheids- en andere archieven afkomstige bescheiden in de collectie Losse aanwinsten te zijn opgenomen, zoals o.a. stukken, die uit oud-rechterlijke en weeskamerarchieven afkomstig bleken te zijn. Voorts waren er diverse gedrukte stukken uit de bibliotheek en kopieën van elders berustende archiefbescheiden bij de Losse aanwinsten gevoegd.

Ervan uitgaande, dat in een collectie Losse aanwinsten geen stukken behoren afkomstig uit overheidsarchieven of andere bij archiefdiensten berustende archieven, zijn de tot bepaalde archieven behorende bescheiden van de Losse aanwinsten afgescheiden en in 1981/2 zoveel mogelijk bij de desbetreffende archieven gevoegd, die veelal in beheer waren bij gemeente- en streekarchieven in Noord-Holland. Veel gedrukte stukken zijn overgebracht naar de bibliotheek. De 20e-eeuwse kopieën van elders berustende archiefbescheiden zijn overgebracht naar de in een afzonderlijke inventaris beschreven zgn. Kopieëncollectie. Tenslotte zijn enkele collecties of archiefjes van enige omvang in afzonderlijke inventarissen beschreven en van de Losse aanwinsten afgescheiden, zoals o.a. de kopieleenregisters van de Leen- en Registerkamer van Holland, de kopieën van de Memorialen van het Hof van Holland, de collectie G. de Vries Azn., de archieven van de buitenplaatsen Boekenrode c.a. en Welgelegen, de collectie L.A. Springer en de collectie Nicolaes Ruychaver.

De herkomst van de stukken, voorzover deze was vermeld in de inventaris van De Jonge van Ellemeet, is overgenomen in de herziene inventaris. Verder is de herkomst, voorzover deze kon worden achterhaald uit de jaarlijkse lijsten van aanwinsten uit de jaarverslagen, bij de stukken vermeld. In 2008 is de inventaris tekstueel herzien.