Mijn Studiezaal (inloggen)
3111 Oud Rechterlijk Archief (ORA) van Haarlem
3111
Oud Rechterlijk Archief (ORA) van Haarlem
Inleiding
1. Inleiding
2. Rechtsgebied
3. Rechtspraak en rechtspleging
4. Vierschaar
3111 Oud Rechterlijk Archief (ORA) van Haarlem
Inleiding
4.
Vierschaar
laatste wijziging 27-09-2022
De term 'vierschaar' werd in de Haarlemse processtukken vrijwel nooit gebruikt. Ook in de 18de-eeuwse keuren omtrent 'Civiele en Crimineele Zaaken' zal men er vergeefs naar zoeken. Het woord stamt uit de middeleeuwse traditie om een proces te beginnen door het 'bannen van de vierschaar', zijnde een bevel van de graaf of zijn gerechtsambtenaar om vier banken – met geschaarde poten- neer te zetten in een vierkant in de open lucht of een toegankelijke ruimte. Vervolgens werd een bank bezet door deze ambtenaar die in oude teksten wel als 'iudex' of 'rechter', maar dan in de oude betekenis, werd aangeduid. Afhankelijk van plaats en tijd kon dat een baljuw, schout of drost zijn, die als een soort regisseur de zitting leidde. De overige drie werden ingenomen door 'goede of welgeboren mannen', of door 'schepenen' als het om steden ging. In Holland waren dat er meestal zeven, maar andere aantallen kwamen ook voor. Zij werden door de schout gemaand in een soort vraag- en antwoordspel van getuigenissen en eedsafleggingen uiteindelijk het recht te 'vinden’' zo kwam een 'vonnis' in de vierschaar tot stand. In de 17de en 18de eeuw was een deel van de oude formaliteiten verdwenen, maar de hoofdlijnen bleven dezelfde.
In sommige steden en streken is het begrip 'vierschaar' synoniem geworden voor 'rechtbank'. Zo sprak men van de Hooge Vierschaar van Kennemerland, maar in Haarlem zijn het vooral twee vertrekken van het huidige stadhuis die als Kleine en Grote Vierschaar bekend staan. Beide hebben ooit, niet tegelijkertijd natuurlijk, als zittingsplaats van het gerecht dienst gedaan. Vonnissen en andere uitspraken, 'appointementen' geheten, werden altijd daar gedaan en ondertekend door de 'Heeren schepenen', en soms door de 'Heeren vanden gerechte’' In dat laatste geval betekende het dat de vier burgemeesters ook bij het beraad betrokken waren geweest. Volgens laat-middeleeuwse vonnissen en 16de-eeuwse eedsformulieren assisteerden burgemeesters in de procedures vooral om 'die poerteren van Haerlem te stiven ende te starcken in hoere rechten' (J. Huizinga, Rechtsbronnen der stad Haarlem, 1911, p. 441 e.v.). In 1755 was dit zodanig geformaliseerd dat burgemeesters alleen bij zaken betrokken werden waarin poorters – die dus een eed hadden afgelegd en een toegangssom betaald – terecht stonden (Keuren en ordonnantien der stad Haerlem, p. 23).
5. Kleine Bank van Justitie
6. Rechtscolleges in de Franse Tijd
7. Geraadpleegde literatuur
laatste wijziging 06-02-2023
2.328 beschreven archiefstukken
224 gedigitaliseerd
totaal 49.357 bestanden
Inventaris
laatste wijziging 06-02-2023
2.328 beschreven archiefstukken
224 gedigitaliseerd
totaal 49.357 bestanden
Kenmerken
Datering:
1548-1811
Omvang in meters:
85,90
Periode documenten:
1548-1811 (1820)
Openbaarheid:
openbaar
Raadpleegmogelijkheid:
Haarlem, Jansstraat, raadpleging mogelijk binnen 30 minuten
Gebruiksinformatie:
Inventaris inv.nrs. 1-1205. Inv.nr. 949 is vanwege slechte materiële staat niet raadpleegbaar. Inv.nrs. 915-921 (schepentrouwboeken, 1627-1811) en 922 (schepenondertrouwboek, 1729-1732) zijn alleen digitaal te raadplegen. Inv.nrs. 1169-1205 zijn in fotokopieën te raadplegen in de studiezaal. Nadere toegangen: klapper op de lijkschouwingsregisters, 1621-1706, 1787-1807 (inv.nrs. 171-172) in de vorm van een kaartenbak in de studiezaal; regesten en indexen op de 'Schouts criminele rollen' registers van criminele zaken, 1673-1685, 1740-1811 (inv.nrs. 194, 201-208); analyses van en indexen op het vonnisboek (criminele sententies), 1583-1615 (inv.nrs. 248-249); klapper (inv.nr. 856) op de rekeningen van insolvente, gecedeerde en geabandonneerde boedels, 1578-1811 (inv.nrs. 605-855).
Nadere toegangen op de transportregisters: 'Klapper Beresteyn' extracten uit transportregisters, 1470-1609, (alleen van belangrijke families) met index (inv.nrs. 280-291); 'Klappers Dòlleman' regesten en indexen op transporten van het Haarlems patriciaat, 1485-1582, ca. 1960 gemaakt door M. Thierry de Bye Dòlleman (inv.nr. 280); register van regesten en indexen op transportregister, 1639 (inv.nr. 313); indexen op kopers en verkopers in de transportregisters, 1640-1730 (inv.nrs. 314-368), in 1952-1953 gemaakt door A.H. Koning; index op verkopers in de transportregisters, 1773-1782 (inv.nrs. 386-391); index op kopers en verkopers in de transportregisters, 1809-1811 (inv.nrs. 408-412) in de vorm van een kaartenbak in de studiezaal.
Nadere toegangen op de transportregisters: 'Klapper Beresteyn' extracten uit transportregisters, 1470-1609, (alleen van belangrijke families) met index (inv.nrs. 280-291); 'Klappers Dòlleman' regesten en indexen op transporten van het Haarlems patriciaat, 1485-1582, ca. 1960 gemaakt door M. Thierry de Bye Dòlleman (inv.nr. 280); register van regesten en indexen op transportregister, 1639 (inv.nr. 313); indexen op kopers en verkopers in de transportregisters, 1640-1730 (inv.nrs. 314-368), in 1952-1953 gemaakt door A.H. Koning; index op verkopers in de transportregisters, 1773-1782 (inv.nrs. 386-391); index op kopers en verkopers in de transportregisters, 1809-1811 (inv.nrs. 408-412) in de vorm van een kaartenbak in de studiezaal.
Gemeente:
Haarlem
Categorie:
laatste wijziging 06-02-2023
2.328 beschreven archiefstukken
224 gedigitaliseerd
totaal 49.357 bestanden