3963 Vereniging van Vrijzinnige Hervormden (VVH), afdeling Velsen
3963
Vereniging van Vrijzinnige Hervormden (VVH), afdeling Velsen
Inleiding
In tegenstelling tot de orthodox-protestanten, die strikt vasthouden aan traditionele christelijke opvattingen, laten vrijzinnig-protestanten hun geloof sterker bepalen door de eigentijdse cultuur. In het midden van de 19de eeuw kwamen de vrijzinnige kerken onder invloed van het opkomende humanisme en de Verlichting, een geestesstroming, die onder andere geestelijke vrijheid en religieuze tolerantie nastreefde. De Vereniging van Vrijzinnige Hervormden in Friesland werd in 1904 opgericht, de landelijke vereniging volgde in 1913. Van meet af aan bleef de vereniging verbonden met de Nederlandse Hervormde Kerk al duurde het op sommige plaatsen nog jaren voor zij als onderdeel hiervan werd erkend. De meeste aanhangers bevonden zich in de noordelijke provincies en in een deel van Noord-Holland. Sedert 2004 maakt men als landelijke Vereniging van Vrijzinnige Protestanten in Nederland deel uit van de Protestantse Kerk Nederland.
Aanleiding tot het stichten van een vereniging in Velsen was het besluit van de (rechtzinnige) hervormde gemeenten in IJmuiden-Oost en Velsen om over te gaan tot het heffen van een kerkelijke belasting, ook voor degenen die het vrijzinnige gedachtegoed aanhingen. Overleg om tot vrijstelling te komen, leverde niets op. Na overleg werd door de provinciale afdeling van de Vereniging voor Vrijzinnige Hervormden een regionale landdag georganiseerd op het door Jhr.Mr. J.W.G. Boreel van Hogelanden ter beschikking gestelde landgoed Heeren- en Velserduin, en wel op 15 september 1929. Een honderdtal leden kon worden ingeschreven. Daarna werd besloten om tot oprichting van een plaatselijke vereniging te komen, die tenslotte in café Het Wapen van Velsen aan de Stationsweg te IJmuiden-Oost op 26 september 1929 plaatsvond. Hernieuwd overleg met de kerkbesturen van IJmuiden-Oost en Velsen leverde uiteindelijk de toezegging op, dat de laatstgenoemde 50% van de geïnde bedragen zou teruggegeven; IJmuiden-Oost bleef bij de eerdere weigering. Enkele jaren later werd de teruggave hervat (het ging om ca. f 50,- per jaar), om in 1938 weer beëindigd te worden.
Men besloot in 1929 zelf kerkdiensten te gaan organiseren en kreeg de beschikking over het houten kindervakantiekoloniehuis aan de Groeneweg, ongeveer op de plaats van de huidige Stadsschouwburg. Gedurende de maanden juli en augustus kon men niet terecht, omdat de Amsterdamse Speeltuinvereniging het gebouw in gebruik had voor de eigen activiteiten. Voor vergaderingen, catechisaties en verenigingswerk huurde men een huis aan de Eksterlaan. Naast het houden van kerkdiensten hield men ongeveer zes maal per jaar lezingen, waarvoor deskundige personen werden uitgenodigd. Omdat de vereniging geen kerkelijk status bezat was men voor het houden van doopplechtigheden en het afleggen van de geloofsbelijdenis aangewezen op de predikant van Uitgeest, waar zich een vrijzinnige gemeente bevond. Ook in Santpoort was enige tijd een vrijzinnige predikant werkzaam, maar de verhouding tussen beide groepen is niet altijd optimaal geweest.
Men kon in februari 1932 een eigen predikant beroepen, Ds. (later Dr.) H. Faber, die de gemeente tot juni 1937 zou dienen. Toen het gebouw aan de Groeneweg afgebroken zou worden, kreeg men de beschikking over het gebouw van de padvinderij aan de Tollenslaan. Aan het eind van de jaren dertig kreeg men het alleengebruik van het voormalige Stationskoffiehuis aan de Stationsweg 105 te Velsen. Tijdens de mobilisatietijd werden er 15 soldaten gehuisvest. Uiteindelijk bleek de huur van dit gebouw financieel niet haalbaar - er was ook geen geld om de gastpredikanten te betalen - en ging men in de zomer van 1940 gebruik maken van een bovenzaaltje van het toenmalige Rex-theater, de latere Stadsschouwburg. Toen de directie van het theater bezwaar begon te maken tegen het houden van kerkdiensten betrok men weer het gebouwtje van de padvinderij aan de Tollenslaan. In maart 1942 had men nog het 12 1/2-jarig bestaan gevierd; tegelijkertijd moest worden bekend gemaakt dat het verenigingsorgaan wegens papierschaarste niet meer mocht verschijnen. Eind 1942, toen veel leden geëvacueerd waren, werd besloten het houden van diensten te beëindigen en de overgebleven leden te verwijzen naar Beverwijk en Santpoort, waar nog wel vrijzinnige diensten werden gehouden.
Na de bevrijding kwam men weer bijeen, eerst weer in de bovenzaal van het Rex-theater, daarna in een lokaal van de Nijverheidsschool aan de Briniostraat en tenslotte kon met het (mede)gebruik krijgen van de voormalige centrale keuken aan de Abelenstraat. Sinds het vertrek van Dr. H. Faber in 1937 was de vereniging zonder eigen predikant geweest. Dit veranderde in 1950, toen de heer J.B. Assendorp zijn werkzaamheden begon. Na het afronden van zijn studie kon hij per 1 september 1951 officieel als predikant worden benoemd. Met de kerkenraad van Velsen-Zuid waren er deze tijd verkennende gesprekken, die tot toenadering moesten leiden, maar meetbare resultaten leverden die niet op; men nam slechts kennis van elkaars standpunten. In 1954 werd het 25-jarig bestaan gevierd met een kerkdienst geleid door dezelfde predikant van een kwart eeuw geleden.
In 1957 werd duidelijk, dat voor het voortbestaan van de kerkhoudende vereniging zoals zij genoemd werd, een eigen gebouw onontbeerlijk was. De zaak kwam in beweging toen een van de leden, mevr. E.M.L. Kessler-Stoop, woonachtig aan de Herenlaan, de benodigde bouwgrond ter beschikking stelde, gelegen aan de Zeeweg. Voorwaarde was wel, dat bij eventuele beëindiging van de kerkelijke functie van de te bouwen kerk de oorspronkelijke waarde van de grond zou worden terugbetaald aan haar of haar erfgenamen. Uiteindelijk kon met financiële steun van velen - binnen en buiten de vereniging - en verscheidene instanties, de opdracht verstrekt worden om het door een lid van de vereniging, de architect H.A. Peters gemaakte ontwerp voor de bouw van een kerk en enkele zalen, te gaan uitvoeren. De totale kosten werden geraamd op f 265.000,- (ca. 58.400 euro). Op 17 december 1965 kon 't Braambos in gebruik worden genomen, waarmee een lang gekoesterde wens was vervuld.
Al in het begin van de jaren vijftig was er in de Gemeente Velsen door de hervormde gemeenten (zonder Santpoort) een discussie gestart die moest leiden tot de vorming van een centrale hervormde gemeente IJmond, welke uiteindelijk in 1956 tot stand kwam. Over de vraag of hierbij ook de vereniging moest worden betrokken, is jarenlang overleg gevoerd. De discussie leidde uiteindelijk in maart 1968 tot een synodebesluit, waarbij in Velsen een (vrijzinnige) Buitengewone Wijkgemeente In Wording (BWIW) gevormd werd; een unicum in Nederland, omdat de centrale gemeente IJmond intussen alweer was opgeheven. Het grondgebied was gelegen tussen de buitengrenzen van de hervormde gemeenten IJmuiden-Zuid, -West, -Oost en Velsen-Zuid. Hierdoor kreeg men ook toegang tot bijvoorbeeld de maatschappelijke organisaties van de Nederlandse Hervormde Kerk zoals de door de Diaconieën georganiseerde activiteiten als maatschappelijk werk en gezinszorg. De keerzijde was, dat de bestuursleden van de vereniging, wilden zij lid worden van de kerkenraad, ook hervormd moesten zijn; hetgeen in niet alle gevallen zo was. Door de jaren heen bleef de verhouding bestuur vereniging/ kerkenraad niet altijd even duidelijk, zodat correspondentiestukken niet altijd eenduidig geadresseerd en bewaard bleven. Vanaf 1979 werd de buitengewone wijkgemeente Vrijzinnige Deelgemeente IJmond genoemd.
Na enkele jaren van bloei kwam er een terugslag. In 1972 telde de vereniging 239 leden. Het aantal bezoekers aan de kerkdiensten werd kleiner en wegens gebrek aan leiding was er in 1970-1971 al geen zondagsschool gehouden. De diensten in juli en augustus werden gezamenlijk met de Doopsgezinden gehouden; de ene maand in de Doopsgezinde kerk aan de Helmstraat te IJmuiden, de andere maand in 't Braambos. Leverde de verhuur van het gebouw aanvankelijk nog aardig wat op; later werden de kosten hoger dan de opbrengsten; voor bruiloften kon men er niet langer terecht. In 1982 was het kerkbezoek minimaal geworden; er waren nog 105 leden. Men ging huissamenkomsten organiseren om de onderlinge band te verstevigen. Kon men aanvankelijk nog een volledig betaalde predikant in dienst hebben, later moest de functie in deeltijd worden uitgevoerd. In de Zaanstreek kampte men met de zelfde problemen, maar een gezamenlijke predikant bleek na onderzoek niet haalbaar. Ook in Beverwijk had men dezelfde zorgen; hier kon men wel tot overeenstemming komen en kon enige tijd gezamenlijk een predikant worden bekostigd, die woonachtig was in die plaats. Het 20-jarig bestaan van 't Braambos werd op bescheiden wijze gevierd. Toen de pastorie aan de Willem de Zwijgerlaan leeg kwam, werd die verkocht; met de opbrengst kon men weer even verder. In 1989 kwam aan de combinatie met Beverwijk een einde; de predikant wilde alleen boven het Noordzeekanaal werkzaam zijn. Pogingen tot samenwerking met de Doopsgezinden mislukten; al eerder had men de mogelijkheden onderzocht met o.a. de Remonstranten in Haarlem, eveneens zonder resultaat. Ook de contacten met de geloofsgenoten in Haarlem liepen op niets uit. In 1988 waren er nog 79 leden. Er was ook geen kinderopvang meer tijdens de kerkdiensten, geen zondagsschool en er waren geen catechisaties meer.
Later zou men aansluiting zoeken bij de Hervormde Gemeente IJmuiden-Oost, waar in de Goede Herderkerk dan nog zes maal per jaar vrijzinnige diensten gehouden zouden worden. 't Braambos ging in de loop van 1994 in particuliere handen over en de oorspronkelijke grondwaarde van het perceel werd aan de nazaten van mevr. E.M.L. Kessler-Stoop - die de bouwgrond ter beschikking had gesteld - teruggegeven. In 2004 ging de Hervormde Gemeente van IJmuiden-Oost (inclusief de vereniging) in Samen op Weg-verband verder met de Hervormde Gemeente Velsen-Zuid. In 2008 volgde een fusie met de Gereformeerde Kerk van IJmuiden-Oost. In de nieuw gevormde kerkenraad van deze Protestantse Gemeente IJmuiden-Oost/Velsen-Zuid was ruimte voor een afvaardiging uit de kring van de vereniging. Tijdens een kerkenraadsvergadering op 10 januari 2011 werd afscheid genomen van de laatste vertegenwoordiger van de Vereniging van Vrijzinnige Hervormden, afdeling Velsen, welke enige tijd daarvoor was opgeheven.
laatste wijziging 10-01-2024
107 beschreven archiefstukken
Inventaris
laatste wijziging 10-01-2024
107 beschreven archiefstukken
Kenmerken
Datering:
1929-1992
Omvang in meters:
1,50
Periode documenten:
1929-1992
Openbaarheid:
gedeeltelijk openbaar
Opheffing openbaarheidsbeperking:
toestemming gemeentearchivaris
Raadpleegmogelijkheid:
Haarlem, Jansstraat, raadpleging mogelijk binnen 30 minuten
Gebruiksinformatie:
Inventaris inv.nrs. 1-100. Stukken jonger dan 50 jaar zijn niet openbaar. Lijst van voorgangers, 1932-1937, 1951-1990, in de inventaris.
Gemeente:
Velsen
Categorie:
laatste wijziging 10-01-2024
107 beschreven archiefstukken