Menu

Spectaculaire ontdekking tekeningen Frans Post

In het Noord-Hollands Archief zijn 34 geheel onbekende tekeningen ontdekt van Frans Post (1612-1680). Deze 17de-eeuwse kunstenaar uit Haarlem, die tussen 1637-1644 in Nederlands-Brazilië werkte in het gevolg van gouverneur Johan Maurits van Nassau, is beroemd geworden met zijn schilderijen van Braziliaanse landschappen. Dat hij de inheemse flora en fauna op deze voorstellingen had geschilderd aan de hand van in Brazilië getekende voorstudies werd vermoed, maar tot nog toe was geen enkele plant- of dierstudie van zijn hand bekend.

Alexander de Bruin, conservator beeldcollecties van het Noord-Hollands Archief, trof de voorstudies van onder meer een witlippekari, grijpstaartstekelvarken, negenbandgordeldier, capibara, jaguar en witooropossum bij toeval aan tijdens digitaliseringswerkzaamheden. Het verhaal van de opzienbarende ontdekking wordt gepubliceerd in het september-nummer van het internationale tijdschrift Master Drawings.

Van 7 oktober 2016 tot en met 8 januari 2017 toont het Rijksmuseum de ontdekte tekeningen, samen met zes schilderijen, een wandkaart én opgezette dieren uit Naturalis Biodiversity Center in Leiden, in de tentoonstelling Frans Post. Dieren in Brazilië.

Onopgemerkt

De 34 dierentekeningen waren onderdeel van een groter portfolio met 160 tekeningen van vogels door de kunstenaars Pieter Holsteijn de Oudere en de Jongere. Het portfolio werd in 1888 geschonken aan het Noord-Hollands Archief, maar de tekeningen van Frans Post moeten waarschijnlijk al eeuwen daarvóór in de map terecht zijn gekomen. Ze werden echter tot 2012 nooit opgemerkt.

Onderzoek

Deze bijzondere vondst werd grondig onderzocht om vast te stellen dat de tekeningen ook echt door Post zijn gemaakt. Het Noord-Hollands Archief, het tijdschrift Master Drawings en het Rijksmuseum werkten hierbij nauw samen.
Na vergelijking van de dieren op de tekeningen met die op de schilderijen kwam onomstotelijk vast te staan dat het daadwerkelijk om werk van Post gaat. Zo vormen een schets in grafiet en een uitgewerkte tekening in gouache en aquarel van een capibara de voorstudies voor hetzelfde dier op een schilderij in het Louvre. Dit is het enige in Brazilië gemaakte werk waarop een inheems dier prominent is afgebeeld.

Alexander de Bruin, conservator beeldcollecties van het Noord-Hollands Archief, over zijn ontdekking: De tekeningen met hun bijschriften hebben een frisheid, die je het gevoel geven echt over de schouder van Frans Post mee te kijken, terwijl hij de fascinerende fauna van de nieuwe wereld vastlegt. De dierstudies vormen de missing link tussen Posts zevenjarige Braziliaanse avontuur en de artistieke verwerking daarvan in zijn Haarlemse oeuvre. Het Rijksmuseum en Master Drawings hebben het grote belang van deze spectaculaire ontdekking onverwijld opgepakt en zich ingezet om de belangwekkende ontdekking aan het grote publiek te kunnen tonen, waarvoor ik hun oprecht dankbaar ben.

‘Seer wreedt’

De groep bestaat uit 24 zeer gedetailleerde tekeningen in gouache en aquarel en tien tekeningen in grafiet. De meeste tekeningen zijn voorzien van opmerkingen in 17de-eeuws handschrift. Op de tekeningen in grafiet schreef Post zelf commentaar. Sommige opschriften zijn erg amusant: zo is het makaak-aapje ‘seer vriendelijck ende aerdich’, een jaguar ‘seer wreedt, vernielende ende starck’ en het gordeldier ‘smaeckt gelijck een hoen’. Tekeningen van planten moet Post ook hebben vervaardigd, maar deze werden niet aangetroffen in het archief.

Jane Turner, hoofd Prentenkabinet Rijksmuseum en eindredacteur van Master Drawings: Dit is een fantastisch voorbeeld van samenwerking op een internationaal en nationaal niveau, tussen het meest toonaangevende tijdschrift op het gebied van tekeningen en drie zeer bijzondere instituten in Nederland. In dit project wordt wetenschap pur sang gecombineerd met een zeer aantrekkelijke tentoonstelling voor families en kinderen, en ik ben trots op het feit dat ik de ‘vroedvrouw’van het project mocht zijn!

Kolonie

Kort na de oprichting van de West Indische Compagnie (1621) probeerde Nederland delen van Brazilië te veroveren op de Portugezen. Brazilië was het grootste suiker producerende land ter wereld. Op honderden suikerplantages werkten tot slaaf gemaakten uit Angola. Uiteindelijk versloegen de Nederlanders de Portugezen in 1630 en stichtten een kolonie. De komst van gouverneur Johan Maurits in 1637 moest zorgen voor stabiliteit en uitbreiding van het bezit.

Johan Maurits dacht groot. ‘Zo wijd de wereld strekt’ was zijn motto en dat blijkt uit de projecten die tijdens zijn zevenjarig verblijf tot stand kwamen. Er werden forten, bruggen, huizen en paleizen gebouwd. Mauritsstad werd de nieuwe hoofdstad. De aanvoer van Afrikaanse slaven werd in eigen hand genomen. De natuurlijke rijkdom van de nieuwe kolonie werd door wetenschappers en kunstenaars zoals Post vastgelegd. Zij documenteerden in korte tijd flora, fauna en de bewoners van het land. Indirect was hun kunstproductie een eerbetoon aan Johan Maurits.

Publiekslezing 23 oktober 2016 | over Frans Post en de Nieuwe Wereld, door Alexander de Bruin en Eveline Sint Nicolaas.

Symposium Frans Post. Dieren in Brazilië | 22 november 2016 | Historici en kunsthistorici gaan verder in op de ontdekking van de tekeningen, het oeuvre en de werkwijze van Frans Post. Met o.a. lezingen van Alexander de Bruin, Frits Duparc en Oscar Hefting onder gezamenlijk voorzitterschap van Jane Turner and Frans Post specialist Pedro Corrêa do Lago.

Frans Post. Dieren in Brazilië is van 7 oktober 2016 - 8 januari 2017 te zien in de Philipsvleugel van het Rijksmuseum

Georganiseerd in samenwerking met Naturalis Biodiversity Center in Leiden en het Noord-Hollands Archief in Haarlem

Mede mogelijk gemaakt dankzij ING en Stichting Zabawas