Een jongetje met een baard van watten en een kartonnen kroon overhandigt een geschenk. Tegenover de Wijzen uit het Oosten staat een groepje herders, verkleed met doeken en baarden aan touwtjes. Aan de zijkant van het podium, tussen de coulissen, kijken kleine kinderen toe. Ondertussen wiegt een meisje het kindeke Jezus, een pop met een flinke bos haar.

Het lijkt een kerstvoorstelling van een kerk of school, maar de beschrijving in de collectie van fotopersbureau De Boer luidt: ’Kerstfeest woonwagenbewoners, IJmuiden, 20 december 1967’. Waar kijken we precies naar? Wie zijn deze kinderen en wie organiseerde deze avond?
Al ver voor de jaren zestig trokken woonwagenbewoners door de regio IJmuiden en Velsen. In het archief van de politie Velsen is een speciaal dossier: ‘Woonwagenkamp te Velsen, 1950-1983’. Als je het doorbladert, wordt al snel één ding duidelijk: de gemeente zat in haar maag met het kamp.

Last

Althans, ‘kamp’. Daar begint het al. Uit het dossier komt naar voren waar de gemeente mee worstelt. Moet het een ‘kamp’ genoemd worden of een ‘centrum’? Moet er iets geregeld worden voor de paarden of worden die niet meer gebruikt om de woonwagens te trekken? En wat is een geschikte locatie, hoe ver van de bebouwde kom is ver genoeg? Je wilt als gemeente het immers het liefst zo min mogelijk last van ’dit meestal lastige volk,’ schrijft de brigadier van de politie Velsen in 1946 aan de politiecommissaris.

Klachten

In 1921 wijst de gemeenteraad van Velsen een terrein ten noorden van het Noordzeekanaal aan als woonwagenterrein. Na klachten van een nabijgelegen fabriek belooft de gemeente het kamp te verplaatsen, maar daar blijft het bij. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het kamp volledig verwoest. Het politiedossier meldt niet wie dat deed en wat er met de bewoners gebeurde. Tijdens de oorlog werden zigeuners vervolgd, maar niet alle woonwagenbewoners waren zigeuners en het onderscheid was niet altijd duidelijk.

Armetierig

Een paar jaar na de oorlog staan er wel weer woonwagens op het terrein. Het is behelpen voor de bewoners. ‘Velsen bezit een modderpoel, Beverwijk een proper terrein’, kopt de IJmuider Courant in 1950 boven een artikel over de twee woonwagenkampen. Het terrein in Velsen is een armetierige bedoeling. Als het regent, staat het hele terrein blank en ‘de bouwsels die voor toilet trachten door te gaan, hebben die pogingen al lang opgegeven’. Je kunt de bewoners niet kwalijk nemen dat ze weinig eerbied hebben voor het terrein, stelt de krant. Die benadrukt dat de politie in zowel Velsen als Beverwijk geen kind aan de bewoners heeft en dat leveranciers minder goede betalers in hun kladboekje hebben staan.

Kerstviering

De gemeente probeert een andere, meer geschikte locatie te vinden, maar dat wil niet lukken. Rijkswaterstaat, andere overheden en bouwplannen staan een verhuizing in de weg. Het zit de woonwagenbewoners niet mee.

In 1953 schrijft de IJmuider Courant met gevoel voor melodrama over een kerstviering voor de woonwagenbewoners, georganiseerd door de Nederlands Hervormde Kerk van Beverwijk.

In grote getale zijn zij gekomen, de woonwagenbewoners; de mannen met getaande gelaatskleur en hun vrouwen, sommigen met zorgelijke trekken en andere nog met jonge frisse wangen. En zij hebben zich geschaard om de witbeklede tafels en brandende kaarsen. Het Kerstevangelie is voorgelezen, een koortje met orgelbegeleiding zong 'Ere zij God' en daarna zijn gezamenlijk Kerstliederen gezongen; eerst nog wat schuchter maar alras zong ieder uit volle borst mee.

Traditie

Veertien jaar later, in 1967, is er nog steeds een speciale kerstviering voor de woonwagenbewoners. De IJmuider Courant is er weer bij en publiceert de foto die we in de collectie van De Boer tegenkomen. Dankzij het krantenartikel wordt meer duidelijk over de avond: de viering is voor de woonwagenbewoners georganiseerd door de stichting Katholiek Woonwagenwerk IJmond en de Hervormde Commissie voor Trekkende Bevolking. De kinderen op de foto zitten op de school van het woonwagenkamp en voeren het kerstspel 'Misverstand' op.

Hoe lang deze traditie is blijven bestaan, is onduidelijk. Ook in 1968 geven de kinderen van de kampschool een optreden op speciale kerstavonden die werden georganiseerd door dezelfde commissies als het voorgaande jaar. Daarna zien we geen meldingen meer. Zou het uit de tijd zijn geraakt? Tegenwoordig kan zo’n viering ietwat neerbuigend overkomen, maar het is ook gemakkelijk om vanuit het heden kritisch te zijn over activiteiten van destijds.

Oral History

Wat we nu wel kunnen doen, is het verleden zo representatief mogelijk weergeven. Het is immers jammer dat in bijvoorbeeld het politiedossier over het woonwagenkamp Velsen vooral óver de woonwagenbewoners gesproken wordt, maar amper door de bewoners zélf. Daarom is het ook belangrijk dat een instelling als het NHA actief op zoek gaat naar stukken en verhalen die in de collectie ontbreken. Dat doen we bijvoorbeeld door middel van Oral History, onderzoek op basis van gesprekken. Op dit moment gaat het NHA hiervoor met eerste generatie arbeidsmigranten in gesprek.

Het zou ook mooi zijn als het archief over een paar jaar niet alleen archieven heeft van katholieke en protestante kerken, maar ook van andere gebedshuizen. Dan verzamelen we niet alleen meer foto’s van kerstvieringen, maar bijvoorbeeld ook van het Suikerfeest, Grote Verzoendag en het Holifeest. Ook die feesten hebben een plek in het archief.

Weet u meer over deze kerstvieringen voor woonwagenbewoners? Mail dan naar info@noord-hollandsarchief.nl.