Tijdens de verjaardag van de stad – op 23 november – is door het Noord-Hollands Archief, de gemeente Haarlem, Haarlem Marketing en het Archeologisch Museum Haarlem de 3D-animatiefilm Haarlem in Vogelvlucht gepresenteerd. De animatie voert je in zes minuten mee door de rijke geschiedenis van de Spaarnestad. In beeld en geluid vlieg je langs de vroegste bewoners van het gebied aan het Spaarne, de bouw van de St. Bavokerk, de gloriedagen van de Gouden Eeuw en de eerste Nederlandse spoorlijn tussen Amsterdam en Haarlem.

Maar hoe doe je dat eigenlijk, zo’n animatiefilm maken?

Keuzes maken

Kan je het ‘Verhaal van Haarlem’ vertellen in slechts enkele minuten? Hoewel het antwoord daarop een volmondig ‘nee’ moet zijn, is dat exact wat de animatiefilm probeert te doen. In zes minuten circa 5.500 jaar aan geschiedenis vertellen, betekent echter dat er keuzes gemaakt moeten worden.

Enkele ‘stills’ uit Haarlem in Vogelvlucht

De eerste beslissing was om deze geschiedenis niet te vertellen in geschreven of gesproken woord, maar met beeld. Daarom zijn we gaan samenwerken met de animators van Thing.nl: de tekenkunst bij hen, de historische bronnen bij de Haarlemse erfgoedinstellingen, en gezamenlijk tot een goed visueel verhaal komen.

Maar hoe zit dat goede verhaal dan in elkaar en hoe beeld je het uit? De basis hiervan zijn een aantal goed geformuleerde uitgangspunten. De animatie moet zichtbaar maken hoe de stad in de loop der jaren is gegroeid, maar ook een aantal fraaie objecten tonen. Haarlem kent immers een divers scala aan historische kaarten, schilderijen en archeologische vondsten. Met het tonen van deze objecten blijven we letterlijk en figuurlijk dichtbij de historische bronnen. Een ander uitgangspunt is dat de animatie ‘voor zich moet spreken’, waardoor bijvoorbeeld geen voice-over (in allerlei talen) nodig is.

Het verhaal

Laat tien verschillende mensen het verhaal van Haarlem vertellen, en je krijgt tien verschillende verhalen. Om enigszins een lijn te creëren, hebben we deze samengesteld door verschillende experts te raadplegen. Daaronder behoren niet alleen diverse vooraanstaande historici, maar ook vertegenwoordigers van alle Haarlemse erfgoedinstellingen. Iedere instelling heeft immers een eigen unieke collectie en beschikt over de benodigde en bijbehorende kennis.

Na het raadplegen van deze experts is een eerste scenario uitgedacht, opgeschreven en zijn de visualisatieplannen besproken met de animatoren. Naar aanleiding hiervan is een definitieve ‘animatic’ of ‘storyboard’ uitgewerkt, de benodigde ontwerpschets voor de uiteindelijk te maken 3D-animatiefilm. Daaruit wordt bijvoorbeeld duidelijk welke route binnen de animatie wordt afgelegd, welke gebouwen goed in beeld komen en waar extra tekenkunst moet worden ingezet. Onvermijdelijk is dat in deze fase ook nog een aantal bedachte visualisaties of passages uit de Haarlemse geschiedenis zijn geschrapt. Zo ontbreken de bekende Haarlemse hofjes in de film en blijven ook de legendes van Damiate en Coster (grotendeels) buiten beeld.

Geschiedenis in 3D

Het echte tekenen moet dan nog beginnen. Dat brengt nieuwe vragen met zich mee, want de animatoren kijken met een andere, visuele bril naar de geschiedenis. Hoe zag de Grote Markt er eigenlijk uit in 1300? Was het betegeld of lag er zand? Stonden er bomen? Werd het begrenst door stenen of houten huizen? Om dit soort vragen van animatoren te kunnen beantwoorden, zijn de historische bronnen van de diverse Haarlemse erfgoedinstellingen er nog eens op nageslagen en zijn experts (opnieuw) bevraagd. Veelal met een positief resultaat, maar in enkele gevallen is ook geconcludeerd dat we zaken níet weten of zelfs niet kúnnen weten. In dergelijke gevallen resteert slechts een ‘educated guess’, een vermoeden van hoe het geweest zou kunnen zijn.

Het stadhuis: van schets tot animatie

Naast de vraag hoe iets eruit zag, willen animatoren ook graag weten waar op de kaart iets getekend moet worden. Tot waar reikte bijvoorbeeld de eerste stadsmuur, welke huizen zijn vergaan tijdens de stadsbrand, en waar is de bijl gevonden die aan het begin van de film te zien is? Deze gegevens zijn allemaal gelinkt aan de huidige kaart van Haarlem. Zo leg je vanaf de vindplaats van de bijl (de oudste archeologische vondst van Haarlem in de huidige Schouwbroekerplas) exact de afstand af naar het huidige centrum van Haarlem, terwijl de tijd voortschrijdt. Ook geografisch gezien blijven we zo dichtbij de historische bronnen.

Het ‘inkleuren’ van de Ovale Zaal van Teylers Museum

Van schets tot animatie

De laatste fase is de uitwerking van de ontwerpschetsen tot de definitieve versies, zoals deze in de film te zien zijn. Ook daarbij is nog veel overleg gevoerd, zijn visualisaties voorgelegd en bijgeschaafd, alles om tot een zo mooi mogelijk resultaat te komen. Onmisbaar daarin waren (pizzarijke) avondsessies, waarbij in Haarlem digitaal kon worden ‘meegekeken’ met wat er door de animatoren elders in het land was uitgewerkt.

Het station: van bouwtekening tot 3D

Tot slot heeft Soundright geluidseffecten toegevoegd om de animatie nog aansprekender en energieker te maken.

Haarlem in Vogelvlucht

Het eindresultaat van Haarlem in Vogelvlucht kan hier bekeken worden:

De animatie en de daarin gebruikte historische bronnen zijn (voor educatieve doeleinden) ook te zien op Geschiedenislokaal023.

Daarnaast is de animatiefilm het pronkstuk van het gratis toegankelijk bezoekerscentrum Anno Haarlem in het stadhuis van Haarlem. Op deze historische locatie komt de film het beste tot zijn recht!

Meer Lab?

Wil je weten wat er nog meer borrelt bij het Noord-Hollands Archief? Bekijk de projecten in ons NHALab!