Een bijzonder, maar tot nu toe in de vergetelheid geraakt object in de beeldcollecties van het Noord-Hollands Archief, is het oorlogsfotoalbum van juffrouw Gerda Kurtz (1899-1989). Zij was de eerste vrouwelijke gemeentearchivaris van Haarlem van 1936 tot 1964. Het album is als Webexpositie nu te bekijken.

Tijdens de oorlog heeft zij op verschillende plekken in Haarlem gefotografeerd. Dat alleen al is bijzonder, omdat foto’s uit de oorlogsperiode zeldzaam zijn vanwege een verbod enerzijds en de zeer beperkte aanwezigheid van fotorolletjes anderzijds.

De foto’s in het album zijn allemaal voorzien van korte bijschriften en een datum. Het album opent met een dramatische foto van een afgezonken schip in de havenmond van IJmuiden. Een veel voorkomend onderwerp in het album is het ‘klein verzet’ vanaf 1941. Op een foto bijvoorbeeld zien we de naam koningin Wilhelmina geschreven in de sneeuw op de oever van de Schotersingel en een groepje kinderen bij een sneeuwpop met een foto van Wilhelmina en de W op de Verspronckweg in januari 1941.

Sneeuwpop met het portret van koningin Wilhelmina

Het album bevat ook veel foto’s van de aanleg van de ‘Tankgracht’ in de Haarlemmerhout en de zogenaamde ‘Mauermuur ‘aan de Fonteinlaan en Vlaamseweg. Ook bevat het album foto’s van de gesloopte delen van Zandvoort ten behoeve van de Atlantikwal, maar met de ‘oude’ watertoren nog overeind en foto’s van de schade in Haarlem Oost na het bombardement in 1943. Daarnaast zijn er uiteraard ook foto’s van de bevrijding, de aftocht van de Duitsers, de eerste bevrijdingsfeesten en dodenherdenkingen in 1945.

Schade na het bombardement van 1943

Interessant voor het archief zijn de foto’s van de exterieur van de bunker in de duinen bij Heemskerk waar het archief in veiligheid was gebracht, o.a. een foto toont ‘archiefambtenaren kruien de archivalia naar de bunker’ aldus het bijschrift. Niet minder bijzonder zijn de foto’s  van ‘de diefstal der kerkklokken’ uit Jozefkerk aan de Jansstraat,  en de ‘Gevorderde klok uit de Janskerk’. Andere foto’s zijn weer bijzondere omdat ze allerlei tijdens de bezetting aangepaste vervoersmiddelen laat zien, zoals gasautos, fietsen met houtenbanden.

Een opmerkelijk detail: Er zit een fotoportret tussen van een ‘Duitse’ soldaat met tulband uit het ‘Regiment "Freies Indien" dat gelegerd was in Zandvoort. Het regiment Indiase troepen was geformeerd uit krijgsgevangenen die de Duitsers hadden gemaakt bij de veldtocht van maarschalk Rommel in Noord-Afrika. Zij hoopten de onafhankelijkheid te kunnen uitroepen over India na de oorlog met behulp van de Duitsers. De Indiase mannen met hun tulbanden en baarden moeten zeer aantrekkelijk zijn geweest voor de Zandvoortse vrouwen. Het gemeentebestuur van Zandvoort vaardigde een verordening uit in 1943 waarin het ‘in de Gemeente Zandvoort verboden is dat vrouwen en meisjes omgang hebben, zich ophouden, zich in laten of contact zoeken met inlandsche (niet-germaansche) militairen.’ Overtreding van het verbod zou ‘zeer streng’ worden gestraft.

Foto van een soldaat uit het Regiment "Freies Indien"