Onno Hoes en Pieter Heiliegers hebben allebei veel met erfgoed en geschiedenis. De eerste vertrekt als waarnemend burgemeester van Haarlemmermeer, de tweede is nog maar kort burgemeester van Uithoorn. ‘Met erfgoed, cultuur en kunst kunnen we de samenleving versterken.’

Burgemeesters Pieter Heiliegers (links) en Onno Hoes. Foto: Kim Krijnen.

Beide burgemeesters hebben er zin in en gaan er eens goed voor zitten in de ruime, lichte kamer van Onno Hoes in het raadhuis van Haarlemmermeer in Hoofddorp. Sinds 1 januari van dit jaar vormt Haarlemmermeer één gemeente met Haarlemmerliede-Spaarnwoude, waar Pieter Heiliegers de laatste burgemeester van was.

Hoes zegt te verwachten dat de fusie van invloed zal zijn op het historisch bewustzijn van de nieuwe, grotere gemeente. ‘Ik merk steeds weer dat de mensen zich sterk verbonden voelen met deze gemeente, inclusief de inwoners van Haarlemmerliede-Spaarnwoude,’ zegt hij. ‘Men voelt de kansen. De Haarlemmermeerpolder is vanouds een gebied van vooruitkijken. Industriële en logistieke ontwikkelingen zijn hier altijd dominant geweest. Dat Haarlemmerliede-Spaarnwoude er bijgekomen is, mag niet zomaar een gegeven zijn. Deze kernen moeten worden opgenomen in het grote verhaal van de gemeente.’

Verbindingen

‘Mensen wonen in de eerste plaats in hun straat, in hun buurt. In Nieuw-Vennep, Abbenes, Burgerveen of Badhoevedorp. Dáár willen ze het goed hebben. En dan heb je ook nog Schiphol en Hoofddorp. We moeten proberen tussen al die verschillende plekken onderlinge verbindingen te leggen. De inwoners bewust maken dat ze, met elkaar, in een groter geheel leven. Je hoort zo weinig over hoe al die verschillende dorpen en gebieden ontstaan zijn. Ze moeten nog beter geïntegreerd raken in Haarlemmermeer. Kennis van de historie kan daarbij zeker helpen.’

Luchtfoto van een gedeelte van de Haarlemmermeerpolder, Poelpolder, Zuiderpolder en Parkwijk. 

‘In een toespraak heb ik dit onlangs de ‘Ziel van de Haarlemmermeer’ genoemd. Pieter en ik hadden het daar samen al over gehad, tijdens een afscheidsinterview voor Haarlems Dagblad. Daar moet echt meer aandacht voor komen, we hebben daar ook een projectje van gemaakt, en het gemeentebestuur kan daar een stimulerende rol in spelen. Daarom is de fusie met Haarlemmerliede-Spaarnwoude een godsgeschenk. Vanwege de geschiedenis en het grote aantal monumenten van deze oude dorpen en kernen. (Grappend:) Bedankt, Pieter!’

Boodschap

Heiliegers: ‘Dat is waar, monumenten kunnen ons aan het denken zetten. Historische objecten kunnen de creativiteit stimuleren en ons helpen om te innoveren. In die zin kan erfgoed ook een economisch effect hebben.’

Hoes vervolgt: ‘Erfgoed vertelt het verhaal van het verleden, maar heeft tegelijk een boodschap voor de toekomst. Want het gaat niet alleen om het behoud van dat ene monument en daarmee klaar. Het gaat er ook om dat dat oude huisje er niet voor niets staat, dat er een heel verhaal achter zit. Toch zijn erfgoed en archiefzorg geen grote thema’s in het gemeentelijk beleid van Haarlemmermeer. Maar het zou goed zijn als ten gevolge van de fusie dit verandert. In de nieuwe cultuurnota zal dit een onderwerp moeten zijn. Er wordt nu nog te veel ‘binnen de Ringvaart’ gedacht. Maar van bijvoorbeeld de forten van de Stelling van Amsterdam kan nog meer een stimulans uitgaan voor het ervaren van de geschiedenis.’

Bescheidenheid

Wat betekent geschiedenis voor hen persoonlijk? Pieter Heiliegers: ‘Geschiedenis kan ons helpen met het bepalen van onze positie in het leven. Zo ben ik er trots op dat mijn grootouders de Haarlemse blikfabriek hebben gestart. Daaraan ontleen ik een soort ondernemingsdrang waar ik zelf veel aan heb in mijn leven. Kennis van het verleden is van belang om als mens keuzes te kunnen maken. De overheid kan daar een stimulerende rol in spelen. Met erfgoed, cultuur en kunst kunnen we de samenleving versterken.’

‘Die passie voor kunst, cultuur en erfgoed heb ik altijd gehad,’ verklaart hij. ‘Toen ik in Haarlem raadslid en later ook wethouder was (van 2008 tot 2012) had ik ook cultuur in mijn portefeuille. Daar heb ik mezelf toen in ondergedompeld en die ervaringen nam ik mee toen ik burgemeester van Haarlemmerliede-Spaarnwoude werd. Haarlem is een openluchtmuseum, zeker als je het met Uithoorn of Haarlemmermeer vergelijkt. In Uithoorn is net bezuinigd op cultuur, wat ik geen goed idee vind. Uithoorn heeft een boeiende, lange geschiedenis met de proosdij van Sint Jan de Doper (ook wel Schanskerk), de Amstel die hier ontspruit, de Stelling van Amsterdam. De geschiedenis van de verschillende kernen waaruit Uithoorn bestaat gaat terug tot de middeleeuwen. Op 10 februari 2020 vieren we ons 200 jarig bestaan als zelfstandige gemeente. Tegelijk bemerk ik een grote mate van bescheidenheid als het gaat om het eigen verleden. Dat is prima, maar: wees ook trots op je eigen geschiedenis en doe er wat mee!’

Haarlemmermeer 1667-1867

Geschiedenis

Hoes wil dit graag beamen. ‘Op school vond ik geschiedenis, naast Nederlands, al het leukste vak. Omdat het verklarend is, omdat je ervan kunt leren hoe de wereld in elkaar steekt. Ik heb er ook door geleerd mijn eigen familie te begrijpen. Thuis heb ik dozen vol met oude spullen en documenten van mijn familie waar ik soms uren in rond kan snuffelen. Dat zit in me. Ik wil altijd weten wat mensen beweegt, waarom ze doen wat ze doen, waar ze ‘vandaan’ komen. Zonder hun geschiedenis kun je mensen niet helemaal begrijpen. (Lachend:) Nu ik daarover nadenk … Door dit interview te geven leer ik mezelf weer iets beter kennen.’

‘Wat ik van mijn eigen familiegeschiedenis heb geleerd? Mijn familie heeft zich altijd betrokken getoond bij anderen. Dienend willen zijn, anderen een steuntje in de rug geven, maatschappelijke betrokkenheid tonen. Andersom, heeft mijn Joodse moeder de oorlog kunnen overleven dankzij de hulp van anderen, door onder te duiken. Evenals haar ouders. Ik ben me bewust van de wederkerigheid hiervan en voel de verantwoordelijkheid om zelf anderen te helpen en mij als bestuurder in te zetten voor de samenleving.’

Archiefzorg

Hoes en Heiliegers onderstrepen het belang van archiefzorg. Nu al bevindt het overgrote deel van de gemeentelijke archieven van Haarlemmermeer zich in het NHA, net als de archieven van Uithoorn. Op termijn wordt ook de rest van de polderarchieven overgebracht. ‘Natuurlijk spelen bij de overdracht van onze archieven kostenoverwegingen een rol,’ zegt Heiliegers. ‘De centrale archivering in het NHA is voor Uithoorn effectief en efficiënt. Dankzij de digitalisering is de ontsluiting van de archieven in het NHA enorm toegenomen.’

Bang dat door de overplaatsing de afstand tot de burgers en de archieven te groot wordt, zijn ze niet. Hoes: ‘Zeker, de fysieke nabijheid van archieven is belangrijk, maar dankzij de digitalisering is het mogelijk om op bijvoorbeeld het gemeentehuis een voorportaal te realiseren, waar mensen de archieven online kunnen raadplegen. In de omgeving van de mensen zelf moet de nieuwsgierigheid als eerste gewekt worden. Maar de kunst is wel om ook de oudere generatie, die misschien niet zo handig is met computers, hierbij de betrekken.’

Trots

Heiliegers knikt: ‘Neem Museum Cruquius, het oude stoomgemaal. Dat is zo’n plek waar de belangstelling voor de geschiedenis kan ontstaan. In Uithoorn hebben we het Rechthuis (gebouwd eind achttiende eeuw). Iedere keer als ik daar binnenkom besef ik dat op die historische grond recht werd gesproken. Dergelijke locaties kunnen helpen de belangstelling van de burgers voor de geschiedenis van hun omgeving op te wekken. Het is wat Onno zegt: de meeste mensen leven vooral in hun straat, in hun buurt. Dáár willen ze dat het goed is. Maar ook dan kan erfgoed een rol in spelen. Wist je dat in Uithoorn de enige kerk staat die Gerrit Rietveld ooit gebouwd heeft? De Hoeksteen, uit 1965. Dat kerkgebouw heeft een nieuwe bestemming gekregen, zodat er nu films, concerten, bijeenkomsten enzovoort georganiseerd kunnen worden. De mensen zijn daar trots op.’

Nederlands Hervormde Kerk de Hoeksteen in Uithoorn, gebouwd naar ontwerp van Gerrit Rietveld (1965).

Icoon

Heiliegers noemt een ander voorbeeld, de Thamerkerk. (‘Die ga ik even googelen,’ zegt Onno Hoes enthousiast en zoekt op zijn mobiel meteen informatie op over deze kerk. ‘Wat mooi!’ zegt hij. ‘Gebouwd in 1835.’) Zijn collega vervolgt: ‘We hebben ons als gemeente sterk gemaakt om deze kerk een nieuwe maatschappelijke functie te geven door ons gerant gesteld voor de investering. Omdat de samenleving dit zo wilde. Deze kerk is voor Uithoorn een icoon. Nu is het een cultureel centrum waar je kunt trouwen, een feestje geven, enzovoort. En wat ik ook vermeldenswaardig vind is de Kwakelse kermis. Immaterieel erfgoed noem ik dat … Van groot belang bij de binding van de inwoners in het dorp De Kwakel,’ aldus Heiliegers.

Soberheid

In tegenstelling tot Uithoorn heeft de Haarlemmermeerpolder een aanzienlijk jongere geschiedenis. Hoe is het hier met het historisch besef gesteld? Hoes: ‘Daar hebben we een thema van gemaakt: de mensen meenemen in het verhaal van de polder. Karakteristiek voor Haarlemmermeer zijn ondernemerschap, hard werken. Soberheid ook, waaruit de invloed van de protestantse kerk blijkt. In dit gebied bestond ooit grote armoede. Hier heerst geen bourgondische sfeer zoals in het zuiden, waar ik vandaan kom. Voordat ik hier waarnemend burgemeester werd (in 2017) heb ik me dat niet gerealiseerd. Maar misschien juist omdát ik er niet van op de hoogte was, heb ik die specifieke eigenschappen wel kunnen herkennen.’

Hij memoreert aan de nieuwbouwplannen voor het stadscentrum van Hoofddorp. ‘Dat zullen grote, moderne, strakke gebouwen worden,’ verwacht hij. ‘Maar de contramal daarvan kan juist de geschiedenis zijn. De 31 kernen van Haarlemmermeer moeten meer zichtbaar worden. Bij de aanleg van nieuwe wijken wordt gelukkig al altijd rekening gehouden met oude landschappelijke structuren. Historisch beeldmateriaal speelt daarbij een belangrijke rol. Uitbreidingen worden om de oude dorpen heen gebouwd. Er wordt aansluiting gezocht bij ‘ons polderlandschap’. Iedereen is trots op dit traditionele lijnenlandschap. Ik ben gaan houden van dit gebied. Erfgoed hebben we nodig om een compleet mens te zijn. Zonder wordt het leven kil. Erfgoed kan ons uitdagen om te vernieuwen.’