Menu

De Janskerk: van kloosterkerk tot Noord-Hollands Archief

Zoals overal in Europa kom je ook in Haarlem de geschiedenis van geestelijke ridderorden tegen. Bijzondere monniken die naast de bekende kloostergeloftes nog een aantal geloftes aannamen: gewapende strijd voor het heilige land en de kerk, en hospitaalzorg voor zieken en reizigers. De Johannieters (ook wel Jansheren of Maltezer Ridders genoemd), een van de bekendste ordes, vormden een sterke internationale organisatie door heel Europa, met de hoofdzetel oorspronkelijk in Jeruzalem, later op Rhodos en vanaf 1530 op Malta.

Haarlemse commanderij

Ook in Haarlem had de orde een ‘commanderij’. De Haarlemse commanderij van Sint-Jan was een van de grootste Johannieterkloosters in Nederland. Het complex, dat werd voltooid in 1318, omvatte de elementen die men altijd terugvindt in de behuizing van geestelijke ridderorden: klooster, hospitaal en kerk. De Janskerk is de oudste in zijn oorspronkelijke vorm bewaard gebleven kerk van Haarlem. De Haarlemse Johannieters hebben nooit ridderbroeders in hun gemeenschap gehad, uitsluitend priesterbroeders. Wel gaven zij eeuwenlang financiële steun aan de gewapende strijd in het oosten. De orde was rijk en had een sterk adellijk karakter.

Opvangplaats militairen

De Janskerk kwam na de reformatie in 1587 in handen van de stad en werd bestemd voor de nieuwe, protestantse eredienst. Die functie hield de kerk tot 1930. In 1799 vervulde de kerk nog een heel andere functie. Hij diende als opvangplaats voor gevangengenomen Engelse en Russische militairen, na de mislukte poging om Nederland te bevrijden uit de greep van de Fransen.

Sloop

In 1930 wilde de Diaconie van de Hervormde Gemeente de kerk slopen om er bejaardenwoningen voor in de plaats te zetten. Het college van B&W van Haarlem greep echter in en voorkwam de sloop. De kerk werd door de stad aangekocht met als bedoeling er het gemeentearchief in te vestigen. In 1936 was het zover. Hoewel de restauratie nog niet was voltooid, werden de stadsarchieven al naar de kerk overgebracht.

Restauratie

Tussen 1975 en 1980 werden de kerk en de aangrenzende gebouwen grondig gerestaureerd. In 1993-1994 werd de studiezaal vergroot en kwam er een nieuwe ingang en een nieuw secretariaat/infobalie. Deze werkzaamheden leverden meer kennis op over de bouwgeschiedenis van de kerk. Zo bleek de ‘hoge’ helft van de oude studiezaal vroeger de sacristie van de kloosterkapel te zijn geweest, bestaande uit twee kruisgewelven, waarvan de aanzetten in het pleisterwerk zijn aangebracht, en de ‘lage’ helft een onderdeel van het oude kerkhof.

Van 2005 tot en met 2007 werd de Janskerk opnieuw verbouwd tot het nieuwe publiekscentrum van het Noord-Hollands Archief. In 2019 is de kerk opnieuw gerestaureerd en verbouwd; het interieur is aangepast aan de wens om het gebouw meer zichtbaar en open te maken, studiezaal, restaurant en kantoren zijn gemoderniseerd en geschikt gemaakt voor workshops en er is een vaste tentoonstelling over de historie van drukkerij Joh. Enschedé gerealiseerd. Daarmee is de Janskerk als publiekscentrum voor het Noord-Hollands archief weer fit voor komende decennia. Maar nog altijd zijn er talloze sporen van de Jansheren te vinden.

Meer geschiedenis

Wilt u meer weten over de geschiedenis van de Janskerk?

Download de folder De Janskerk: van kloosterkerk tot Noord-Hollands Archief met daarin een wandeling door en rond de kerk.

Achtergevel van de Janskerk aan het Schapenplein.Achtergevel van de Janskerk aan het Schapenplein.