Menu

Hoe digitaliseer je 2.000.000 fotonegatieven?

Het Noord-Hollands Archief wil de gehele collectie van Fotopersbureau De Boer (1945-2004) digitaal aanbieden. Daarom zijn we het project Fotografisch Geheugen gestart, waarin we vanaf najaar 2020 samen met het publiek en de inzet van kunstmatige intelligentie de collectie doorzoekbaar willen maken. De eerste stap in dit ambitieus plan is de digitalisering van de maar liefst 2.000.000 fotonegatieven. Ook hierin maken we gebruik van slimme technieken.

Collectie

De collectie van Fotopersbureau De Boer is bijzonder. Niet alleen in kwalitatieve zin – zo won oprichter Cees de Boer in 1962 zowel de Zilveren Camera als een World Press Photo – maar ook in kwantitatieve zin. Het in Haarlem gevestigde fotopersbureau was in ruim een halve eeuw aanwezig bij ongeveer 250.000 gebeurtenissen, resulterend in circa 2.000.000 fotonegatieven. De collectie bestaat voornamelijk (99%) uit zogenaamd kleinbeeld, bij het grote publiek bekend als de ‘rolletjes’ die je in je fotocamera deed voor de introductie van de digitale camera. Daarnaast zijn er enkele duizenden glasnegatieven, 6x6 opnames (rolfilms) en vlakfilms. Het Noord-Hollands Archief wil al die beelden digitaliseren, zonder daarin vooraf te selecteren. Deze gedachte baseren we op het feit dat iedere individuele foto bijzonder kán zijn – zo wees eerder het verhaal van Minka Hodzic uit – maar ook op efficiëntie-uitgangspunten. Dankzij onze digitaliseringspartners LOTS Imaging en Picturae komt de realisatie van ons idee snel dichterbij.

Drie X|Y-tafels van LOTS Imaging
Drie X|Y-tafels van LOTS Imaging, welke door één persoon bediend kunnen worden. 

Laboratorium-ideeën

Hoe digitaliseer je 2.000.000 beelden op een hoogwaardige en efficiënte manier? Deze vraag bracht bij digitaliseringspartner LOTS Imaging ideeën uit de tuinbouw in herinnering. In deze sector worden zaadjes van planten niet meer met de hand gepot, één zaadje voor ieder potje, maar doet een robotarm dat. Hetzelfde gebeurt in een medisch laboratorium, waar een robotarm stelselmatig kleine flesjes langsgaat om deze te injecteren met een bepaalde stof. Na een kleine pilot is gebleken dat dezelfde techniek ook gebruikt kan worden bij de digitalisering van fotonegatieven – nieuw voor de erfgoedsector. Een voorwaarde is wel dat er een vaste structuur aanwezig is, zoals die in de collectie van het fotopersbureau wordt aangetroffen. Het kleinbeeld, de vlakfilms en de 6x6 opnames zijn per categorie verzameld in qua structuur uniforme negatiefbladen (contactvellen), waar de negatiefstroken ingestoken zijn. Binnen een blad heeft ieder fotonegatief een vaste afstand, grofweg gezien, tot de andere fotonegatieven. Tijdens de digitalisering wordt een negatiefblad op een tafel gelegd die geautomatiseerd verschoven kan worden, een zogenaamde X|Y-tafel. Boven de tafel hangt op een vaste plek een camera, waarmee van ieder fotonegatief een hoogwaardige opname wordt gemaakt. Inmiddels heeft LOTS Imaging drie van dergelijke tafels gebouwd, waarmee in zes maanden tijd alle 2.000.000 beelden worden gedigitaliseerd. Hoe dat in zijn werk gaat, is goed te zien in onderstaand filmpje (1 minuut).


X|Y-tafel van LOTS Imaging. Onder de glasplaat ligt een negatiefblad met kleinbeeld negatiefstroken. De bovenhangende camera maakt één opname van ieder individueel fotonegatief.

‘Uitknippen’ door middel van AI

Na de digitalisering van de negatieven zijn we er nog niet. Tijdens de digitalisering is namelijk steeds een opname gemaakt met een breed kader. Dat wil zeggen dat bij iedere opname, naast de foto, ook de randen van de negatiefstrook te zien zijn en vaak ook een deel van de vorige en volgende foto. De opnames moeten daarom digitaal worden uitgeknipt, gecropt in vaktermen, zodat alleen de foto overblijft. Handmatig zou dat een enorme klus zijn, want het gaat om 2.000.000 foto’s. Maar we kunnen wederom een slimme techniek inzetten dankzij digitaliseringspartner Picturae. Want zou kunstmatige intelligentie (specifiek machine learning) ons hierbij niet kunnen helpen? Door een computer te trainen in het maken van de uitknipsels, zou deze daarna zelf in staat moeten zijn om geautomatiseerd de beelden op de juiste wijze uit te knippen. Vanaf het najaar van 2020 starten we met het op deze manier uitknippen van de beelden van Fotopersbureau De Boer.

Voorbeeld van een door AI uitgeknipte foto
Het uitknippen van de opnames. Links de ruwe opname, waarop de randen van het negatiefstrook en een deel van de vorige en volgende opnames nog te zien zijn.   

Vervolg

In het najaar van 2020 starten we ook met het verder doorzoekbaar maken van de collectie. Aan de ene kant hebben we dan 2.000.000 gedigitaliseerde foto’s van Fotopersbureau De Boer. Aan de andere kant hebben de fotografen in chronologische logboeken en gecategoriseerd op onderwerp al die jaren keurig bijgehouden wat er zoal is gefotografeerd. Wat we echter niet weten is welke foto’s er bij welke beschreven fotoreportage horen. Op het crowdsourcingplatform www.velehanden.nl willen we samen met ons publiek die koppeling gaan maken. Doe je ook mee?

Meer Lab?

Wil je weten wat er nog meer borrelt bij het Noord-Hollands Archief? Bekijk de projecten in ons NHALab!

Fotografisch Geheugen wordt mogelijk gemaakt door Mondriaan Fonds en Prins Bernhard Cultuurfonds.

Logo Picturae Logo Prins Bernhard Cultuur Fonds