Menu

Is het mogelijk om nog nieuwe gegevens over aardbevingen en andere natuurrampen te vinden in de archieven van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)? Ja, dat kan en met automatische handschriftherkenning kan dat ook nog eens stukken sneller dan met traditioneel onderzoek.

17e eeuwse afbeelding van een aardbeving in Jedo in Japan 
Aardbeving in Jedo (Japan). Afbeelding uit boek van Arnoldus Montanus.

Aardbevingen voorspellen

Historische onderzoeksgegevens over aardbevingen worden gebruikt om patronen in bevingen te ontdekken. Dit kan helpen bij het voorspellen en het nemen van voorzorgmaatregelen bij dit soort natuurrampen. Hierdoor kunnen schade en menselijk leed zoveel mogelijk worden voorkomen. Voor een land als Indonesië is dat een uitkomst; het heeft bijna jaarlijks te maken met vulkaanuitbarstingen, tropische stormen en aardbevingen.

Natuurrampen in VOC- archieven

Er is heel veel historisch materiaal met informatie over natuurrampen. Zo maakten VOC- beambten ’in de Oost’ melding van natuurrampen in hun brieven en rapporten. Onderzoekers zoeken dan ook al lang in VOC- archieven naar aanwijzingen voor rampen. De geoloog Arthur Wichmann (1851-1927) en de historicus Peter Boomgaard (1946-2017) verzamelden een adembenemende hoeveelheid gegevens over historische aardbevingen, stormen en epidemieën in het VOC-gebied. Maar er ligt nog een enorme hoeveelheid ongepubliceerde VOC-stukken die zij niet hebben onderzocht. Daar zijn veel onbekende gegevens over natuurrampen uit te halen. Met behulp van automatische transcriptietechniek (handschriftherkenning) gaat dat ook nog eens een stuk sneller en makkelijker dan met handmatig onderzoek.

De VOC- transcripties

De ongepubliceerde VOC-archieven zijn als scans te raadplegen op de website van het Nationaal Archief. Het online doorzoeken van die afbeeldingen is wel tijdrovend, ook omdat kennis van oud schrift nodig is om te kunnen lezen wat er op de scans staat. Vandaar dat het Nationaal Archief nu met behulp van het project IJsberg deze archieven heeft getranscribeerd. Het is de bedoeling dat de transcripties komend jaar via een projectwebsite beschikbaar komen. Ze zijn nu al wel te raadplegen via de website Zenodo. Met hulp van deze transcripties is het mogelijk om met enkele digitale stappen snel tot een vergelijkbaar onderzoeksresultaat als dat van Wichmann en Boomgaard te komen.

Zoeken naar aardbevingen

Het projectteam maakte een inventarisatie, met behulp van de text mining tool Astrogrep in de VOC-transcripties. Dat leverde binnen korte tijd zo’n 172 verwijzingen naar aardbevingen op, beginnend in 1674 en eindigend in 1786. Het gaat om ongeveer 120 unieke aard- en zeebevingen, aangezien een klein deel verwijst naar een en dezelfde beving. Een groot deel van de bevingen is niet beschreven door Wichmann en Boomgaard. 

Toch ontbreken in deze lijst een paar belangrijke gebeurtenissen die zij wel hebben opgenomen. Zoals de zeebeving bij Ambon in 1674. Hiervoor zijn verschillende verklaringen te geven. Zo zijn nog niet alle VOC-stukken getranscribeerd. Daarnaast is het VOC-archief erg incompleet; veel stukken zijn verdwenen. Verder blijken er maar weinig bronnen te zijn met informatie over rampen in de binnenlanden van bijvoorbeeld Java en Sumatra. En last but not least, deze nieuwe lijst bevat veel relatief ‘onschuldige’ bevingen met weinig schade tot gevolg. Wellicht waren die niet belangwekkend genoeg om opgenomen te worden in verslagen en kronieken. De lijst (csv-bestand) geeft dus geen compleet overzicht van alle aardbevingen in de periode 1674-1786. Het is vooral een aanvulling op de lijsten van Wichmann en Boomgaard.

17e eeuwse kaart van Ambon door Rumphius

17e eeuwse kaart van Ambon door Rumphius

Nieuw perspectief voor historisch onderzoek

Dankzij het transcriptieplatform Transkribus en het IJsbergproject van het Nationaal Archief blijkt onderzoek in lastig te ontsluiten materiaal inmiddels goed te doen. Met zulke bruikbare transcripties is het een stuk makkelijker en sneller om text mining toe te passen op grote stukken tekst, zoals die in de VOC-archieven. Het leverde een lijst op met nieuwe historische gegevens. Dit biedt nieuw perspectief voor historisch onderzoek. In dit geval is gezocht naar aardbevingen, maar de VOC-transcripties bevatten nog veel meer informatie, bijvoorbeeld over tsunami’s, stormen en epidemieën. Kortom, er valt nog genoeg ontdekken!