Twee monumentale panorama gezichten met het silhouet van Haarlem vanaf het Huis ter Kleef, uit de collectie van het NHA, maken deel uit van de tentoonstelling Blik op Haarlem, nu te zien in het Frans Hals Museum. Tussen beide panorama gezichten zit echter een wereld van verschil, zowel in tijd als in uitstraling, ondanks dat ze beide vanaf hetzelfde standpunt zijn gemaakt.

Tekst: Alexander de Bruin, conservator Beeldcollecties Noord-Hollands Archief

Het eerste panorama gezicht betreft het oudste stadsprofiel van Haarlem, een 115 centimeter brede tekening uit ca. 1578. De vervaardiger is Thomas Thomasz, een burgemeester van Haarlem en goudsmid van beroep. Thomasz toont ons Haarlem ten tijde van het beleg toen in het Huis ter Kleef het tweekoppige Spaanse opperbevel was gevestigd. Het bijzondere van de tekening is dat Thomasz allerlei anekdotische aantekeningen bij verschillende onderdelen heeft geschreven.

Het landschap vertoont de wonden en littekens van de oorlogshandelingen, met loopgraven richting de stad, opgeblazen delen van de stadsmuur, en op de voorgrond het kampement van de Spaanse troepen.

Het tweede panorama gezicht dateert van veertig jaar later. Het betreft een ruim 160 centimeter brede gravure door Jan van de Velde naar een tekening van Pieter de Molijn, die zichzelf, midden op de voorgrond, tekenend heeft afgebeeld.

We zien hier een totaal ander profiel in vergelijking met dat van Thomasz. De stad is omgeven door weelderig groen en koeien in de grazige weiden. Op de voorgrond zien we elegante, volgens de laatste mode geklede mensen, wandelend of te paard, en met vracht beladen karren die naar de stad trekken. De stedelijke nijverheid is gesymboliseerd door de rookpluimen boven het stadsprofiel, afkomstig van de brouwerijen aan het Spaarne. De ruïne van het Huis ter Kleef is het enige dat verwijst naar de turbulente periode van het beleg. Na het beleg werd het Huis ter Kleef namelijk door de Spanjaarden opgeblazen.

De Molijn en Van de Velde vertellen ons met deze prent dat Haarlem letterlijk en figuurlijk uit haar eigen as is opgestaan; alle ellende achter zich latend en in volle bloei en welvaart.

Wil je meer weten over deze twee Haarlemse panorama gezichten of ze in het echt bewonderen? Bezoek dan de tentoonstelling Blik op Haarlem in het Frans Hals Museum. Te zien t/m 7 januari.