Het Noord-Hollands Archief is voortdurend bezig met de toekomst. Niet alleen om de archieven en collecties zo goed mogelijk te bewaren, maar ook omdat technologische ontwikkelingen het gebruik van het archief kan vereenvoudigen en zelfs doen toenemen. Hoe ziet het archief van de toekomst eruit? Een kijkje in de glazen bol van het NHA.

Een artikel van Willeke de Groot, Nico Vriend en Mirjam Bakker

Glazen bol

De archieven en collecties van het NHA zou je kunnen zien als één grote ‘glazen bol’ met daarin alle bij het NHA opgeslagen informatie. Variërend van de raadsnotulen van gisteren tot een middeleeuwse charter, van een topografische kaart uit 1572 tot de modernste kaart van de provincie, en van de eerste foto’s van de aanleg van het Noordzeekanaal tot filmbeelden van de huldiging van jouw favoriete voetbalploeg. Als je informatie zoekt, kun je deze bol vanuit verschillende invalshoeken bevragen. Hoe zag de Grote Markt in Haarlem eruit in 1650? Was mijn opa betrokken bij een inbraak in de jaren dertig? Wat is er bekend over de aanleg van het windmolenpark? En zijn er nog foto’s bewaard van de zeepkistenrace waar ik in mijn jeugd aan meedeed?

Connectie

De verbindende factor die al onze archieven en collecties hebben, hoe divers deze ook zijn qua achtergrond en verschijningsvorm, is de inhoud. Want ze gaan allemaal over ons. Over personen die erin voorkomen, maar ook over locaties, organisaties, onderwerpen, gebeurtenissen, enzovoort. Wie deed wat, waar, wanneer, hoe en waarom? In feite wordt de glazen bol van het NHA vormgegeven door talloze van dit soort kleinere bolletjes, als dataknooppunten waarop je de bol kunt bevragen. Stel dat je wilt weten welke informatie er allemaal beschikbaar is over het adres Jansstraat 40 in Haarlem. Het bolletje ‘Jansstraat 40, Haarlem’ is verbonden met alle bij het NHA opgeslagen documenten waarin deze locatie genoemd wordt. En dat is weer verbonden met andere relevante bolletjes, als in één groot netwerk. Dit is niet alleen handig omdat je van het ene bolletje naar het andere kunt springen, maar ook omdat je zo meer informatie krijgt bij wat je zocht.

Digitaal en doorzoekbaar

Het archief van de toekomst is een digitaal archief. Ons ‘papieren’ archief, dat netjes in onze archiefdepots staat, is dan helemaal gedigitaliseerd en aangevuld met alle van oorsprong digitale archieven. Alles is volledig doorzoekbaar, bijvoorbeeld op teksten die erin voorkomen, en het maakt niet uit of dit nu een tekst van gisteren is of uit de zestiende eeuw. En in één oogopslag is duidelijk welke personen, locaties of onderwerpen te vinden zijn in een document: de connecties.

Nieuwe zoekmogelijkheden

Technologie speelt een grote rol bij het creëren van verbeterde zoekmogelijkheden. Van oudsher zijn archivarissen al bezig met het zo goed mogelijk doorzoekbaar maken van archieven en collecties door beschrijvingen en indexen te maken. Dankzij een krachtiger werkgeheugen van computers, helpen zij om razendsnel verbindingen te maken. Door de inzet van kunstmatige intelligentie (AI) worden patronen in verschillende soorten data ontdekt. Denk aan tekstherkenning op oude, handgeschreven documenten of beeldherkenning op foto’s en video. Hierdoor worden meer doorzoekbare gegevens gecreëerd en kunnen nieuwe verbanden worden gelegd. Wellicht word je zelfs op nieuwe ideeën gebracht, waaraan je van tevoren helemaal niet had gedacht. Uiteraard ben jij degene die beslist of je er iets mee doet.

Betrouwbaar

Alle soorten digitale informatie slaat het NHA veilig en kwalitatief hoogstaand op – geen sinecure met al die verschillende formaten en applicaties. De informatie die je in het NHA vindt, is bovendien betrouwbaar. Een belangrijke factor in een snel veranderende wereld waarin fake news en deep fakes een toenemende rol spelen. Wat is nog echt? Juist in een samenleving waarin de echtheid van data steeds meer in twijfel wordt getrokken, kan het archief met betrouwbare, digitale data het verschil maken voor mens en maatschappij. Voor jou als gebruiker is het binnen onze bol altijd duidelijk dat informatie afkomstig is van het NHA en hoe deze tot stand is gekomen. Zijn we zelf ook niet zeker dat geboden informatie juist is, bijvoorbeeld omdat het is gegenereerd door een computer, dan laten we dat weten.

Melkweg

Het NHA is sterk verbonden met de omringende wereld. Met overheidsorganisaties waarvan het NHA documenten beheert, andere erfgoedinstellingen, docenten, wetenschappers, het internet, en met iedereen die iets wil onderzoeken. De glazen bol staat dan ook niet op zichzelf, maar is open verbonden met allerlei andere dataknooppunten waarvan de lijntjes reiken tot ver buiten het archief. Dit maakt het netwerk aan informatie een stuk sterker. Want het NHA gebruikt informatie van anderen om haar knooppunten beter en veelomvattender te maken, en andersom hergebruiken anderen data van het NHA met hetzelfde doel. We bevinden ons dan ook niet meer in een glazen bol met alleen informatie van het archief, maar in een heus Melkwegstelsel. Wat zou je daarin allemaal wel kunnen vinden?

Dit artikel is verschenen in Uitgelicht juli 2023, nr. 20.

Van 12 juli t/m 29 september 2023 is in de Janskerk de tentoonstelling Tijd voor de Toekomst. Bewaren van heden en verleden te zien. Hier legt het NHA op speelse en creatieve manier uit hoe digitale informatie zuiver en toekomstbestendig wordt bewaard. Meer informatie op www.nha-tijdvoordetoekomst.nl.